Sigmabase homepage

Fragment uit het boek ‘de mythe van beheersbaarheid'

... Er kwam bij mij het beeld op van zo'n ouderwetse weegschaal. Waarbij je aan beide kanten iets van gewicht plaatst. En ik zag hoe we op die weegschaal soms af-wegingen maken waarin we de voors en tegens van verschillende argumenten als een soort van ingrediënten op beide armen plaatsen. De vraag daarbij is dan steeds welke argumenten het zwaarste wegen en welke beslissing we dus moeten maken.

In dat beeld leek het alsof er grofweg twee typen ingrediënten hebben. Ingrediënten die passen bij onze logica en waarvan we ‘lineair' kunnen beredeneren hoe ‘a' wel moet leiden tot ‘b'. Deze ingrediënten zijn gemakkelijk grijpbaar en communiceerbaar, meetbaar en kwantificeerbaar. En ingrediënten die zich veel minder logisch gedragen. Ingrediënten die non-lineair zijn - ingrediënten die onberekenbaar zijn. En omdat ze ‘on-berekenbaar' zijn, werd het beeld van de weegschaal in mijn hoofd vervangen door een wiskundesom met getallen in plaats van ingrediënten. En ik zag hoe de lineaire ingrediënten getalletjes werden, maar de non-lineaire ingrediënten dat niet werden: ze waren letterlijk on-berekenbaar en konden niet veranderen in een getal - zelfs al maakten ze gerechten wel veel lekkerder en kon je sommige gerechten zonder deze ingrediënten niet eens maken.

Toen zag ik een meneer met een grijze snor komen die op het bord sommen ging maken. Hij gebruikte alleen de berekenbare ingrediënten die getalletjes waren geworden.

De on-berekenbare ingrediënten die gooide hij weg.

In een reorganisatieproces bijvoorbeeld is goed te berekenen hoe aantallen fte's op de korte termijn geld opleveren. Veel minder duidelijk is hoe het uit elkaar halen van Jantje en Marietje uitwerkt op hun motivatie en hoe dat uiteindelijk effect heeft op datzelfde geld. Hoe veel zicht hebben we op de non-lineaire consequenties van ons besluit?

Het is natuurlijk de vraag of je als bestuurders rekening wilt houden met ‘de gevoelens van Jantje en Pietje' of de ‘motivatie van de zorgprofessional aan het bed, of de docent voor de klas'. Vaak is het bestuur daar te ‘rationeel' voor, te ‘zakelijk'. Het past niet bij het ‘scientific management' waaruit we voortkomen.

Maar het niet doorberekenen van de on-berekenbare ingrediënten leidt wel tot een incomplete wiskunde som. Want zijn het niet juist de onberekenbare ingrediënten die bepalen hoe hard wij werken en hoe veel we dus toe voegen aan het eindresultaat?

Hoe zakelijk is het nu werkelijk om daar aan voorbij te gaan? Hoe rationeel is het om een belangrijk deel van dat wat de prestatie bepaalt te negeren. En hoe ‘scientific' of ‘wetenschappelijk' is het om een deel van de gegevens te negeren?...

Ligt hierin een reden waarom 70% van de reorganisaties niet het doel bereiken waarvoor ze waren bedoeld? Heeft dit iets te maken met de vrijwillige brandweer die leegloopt omdat ze te veel met regelgeving te maken hebben? Of waarom in de zorg 50% van het uitvoerend personeel om diezelfde reden weg wil?

Het is een eigen keuze om wel of niet de lastigere aspecten van een afweging mee te nemen of niet. Maar zeg dan ten minste tegen elkaar dat je maar een deel van de werkelijkheid gebruikt en dus min of meer gokt. Maar noem het niet zakelijk, rationeel of wetenschappenlijk om aspecten zoals gevoel, bezieling en zin niet meet te nemen in de wiskundesom...

Wouter Hart is directeur inhoudelijke ontwikkeling bij ZIN in werk (www.zininwerk.nl) en organisatieadviseur bij BrainShare (www.brainshare.nl). Momenteel schrijft hij aan zijn tweede boek onder de werktitel: De mythe van de beheersbaarheid.
Wouter Hart verzorgt de praktijkdag De mythe van beheersbaarheid in november, Kluwer Opleidingen. Klik hier voor meer informatie.