Sigmabase homepage

Men kan, in principe, alle dingen beheersen door middel van de rekenkunde (Max Weber)


Onlangs beschreef de Tsjechische filosoof Tomas Sedlacek (1977) hoe deze opvatting terrein heeft gewonnen in de economische en bedrijfskundige wetenschappen. De econoom is niet bezig om sociale verschijnselen te onderzoeken en te beschrijven, nee, hij is bezig om wetmatigheden onder deze sociale verschijnselen te modelleren. Hetzelfde geldt voor de bedrijfskundige wetenschap, die cijfermatige en abstracte kennis over bedrijfsprocessen de voorkeur heeft gegeven boven het onderzoeken van de sociale werkelijkheid.

De wiskunde is alleen geschikt als instrument om de wereld mee te onderzoeken zolang we ons bewust blijven van haar beperkingen. Zoals Kierkegaard het zegt: ‘Het bestaan gaat iedere logica te boven'. Als men gelooft dat alles te berekenen of te modelleren is, wordt het grootste - en misschien wel mooiste - deel van de wereld over het hoofd gezien.

De bestuurskamer is een plek waar veel wordt gedacht in termen van berekenen, modelleren en voorspellen. De raad van toezicht krijgt stukken en cijfers toegezonden, en ze moet beoordelen of ze er al dan niet tevreden mee is. De Belgische kunstenaar Magritte laat in zijn schilderij 'Ceci n'est pas une pipe' (Dit is geen pijp) zien dat een papieren werkelijkheid nooit de werkelijkheid zelf is.

Om de werkelijkheid te begrijpen, om er naar te kijken, om erop toe te zien, is het van belang om deze werkelijkheid zelf waar te nemen. Anders gezegd: door te kijken op de menukaart, weet je nog niet hoe het eten smaakt.

Sedlacek wijst daarmee op het perverterende effect van een eenzijdig abstracte en cijfermatige benadering van de werkelijkheid. Vaak zijn de meest wezenlijke zaken van zorg niet te berekenen. Die ene knuffel, de knipoog, het persoonlijke gesprek buiten werktijd, of de arts die zich openlijk zorgen maakt over een complicatie na een operatie. Doordat we dit niet kunnen berekenen, gaan we de kwaliteit beoordelen op basis van zaken die we wel kunnen berekenen: valincidenten, sterfgevallen, algemene tevredenheid, etc.

Als vervolgens over deze berekeningen, impliciet, wordt gezegd dat die gegevens de werkelijkheid weerspiegelen, komt het meest wezenlijke steeds meer op de achtergrond te staan. De professionals gaan zich meer en meer richten op meetbare prestaties, en krijgen minder oog voor zaken die er eigenlijk meer toe doen. Dan is de organisatie wellicht helemaal op orde, maar is de ziel uit de zorg verdwenen.

Voor het management is het belangrijk om hier beducht op te zijn: wat zeggen de cijfers en rapporten werkelijk over de zorg, en hoe zorgen de operationele leidinggevenden ervoor dat de professional zich richt op de zorgvrager en niet op de abstracties die de zorg in kaart moeten brengen?

Op basis van welke soort informatie beoordeelt het management de kwaliteit van zorg?

Proeft u wel een van het eten, of bent u misschien gewend geraakt aan alleen de menukaart?

Fragment uit 'Spiegelbeelden'- van Wouter Hart, Henk den Uijl en Marius Buiting.
Spiegelbeelden is een verzameling portretten van excellerende zorginstellingen, filosofische thema's, gedichten en schilderijen rondom de theorie van Verdraaide organisaties.

www.verdraaideorganisaties.nl

Lees ook: Verdraaide Organisaties, Terug naar de bedoeling, door Wouter Hart.